Skład mleka matki – co jest w nim wyjątkowego?

Podstawowy skład mleka matki

Pokarm mamy zawiera m.in. wodę, białka, węglowodany, tłuszcze, witaminy, składniki mineralne, enzymy oraz składniki przeciwinfekcyjne.

Białko

Mleko kobiety karmiącej zawiera 0,89–1,4 g białka w 100 ml i jest to wartość niezależna od diety mamy. Około 2/3 tej ilości stanowią białka serwatkowe, np. laktoferyna, które dobrze się trawią i nie zalegają w żołądku. Laktoferyna wiąże żelazo, ułatwiając jego przyswajanie, i hamuje namnażanie się bakterii, dzięki czemu zapobiega infekcjom. Około 1/3 białek mleka stanowi kazeina, która zwiększa wchłanianie cynku, miedzi i wapnia w przewodzie pokarmowym. Naturalny pokarm zawiera także wiele aminokwasów, np. taurynę i cystynę. Wspomagają one rozwój mózgu i tkanek oka. Tauryna ułatwia także trawienie i wchłanianie tłuszczów. Białka mleka kobiecego mogą się przyswajać nawet w 100%.

Tłuszcze

Zapewniają organizmowi dziecka około 50% dziennego zapotrzebowania energetycznego. W składzie mleka matki znajdują się m.in. wolne kwasy tłuszczowe, które działają przeciwwirusowo, przeciwgrzybicznie, przeciwzapalnie i przeciwbakteryjnie, a także długołańcuchowe kwasy tłuszczowe, mające korzystny wpływ na ostrość widzenia, zdolności poznawcze dziecka, rozwój układu nerwowego i oddechowego. Tłuszcze w mleku kobiecym mogą przyswajać się nawet w 95%. Są natomiast najbardziej zmiennym składnikiem mleka kobiecego, zależnym od czasu jednego karmienia, pory dnia, odstępu między karmieniami czy też stopnia opróżnienia piersi.

Węglowodany

Laktoza w mleku kobiecym

Głównym cukrem występującym w pokarmie kobiecym jest laktoza. Jej stężenie w mleku matki jest stałe i wynosi 6,8g/100 ml. Cukier ten składa się z glukozy, która jest źródłem energii, oraz galaktozy, przyspieszającej dojrzewanie układu nerwowego. Ponadto laktoza w mleku kobiecym ułatwia wchłanianie wapnia, magnezu i żelaza z pokarmu oraz wzrost kości. Jest niezbędna dla bakterii jelitowych, ułatwiających trawienie węglowodanów i hamujących rozwój drobnoustrojów.

Inne węglowodany

Inne węglowodany obecne w mleku – oligosacharydy i glikoproteidy – wiążą witaminę B12 i kwas foliowy, ułatwiając ich przyswajanie.

Witaminy i inne składniki mineralne

W składzie mleka kobiecego występują niewielkie, ale wystarczające ilości składników mineralnych, nie powodując przeciążenia nerek dziecka. Właściwa proporcja jonów wapnia do fosforu zapewnia dobre wchłanianie tych pierwiastków i odpowiednią mineralizację kości, a wysoka przyswajalność żelaza, zapobiega wystąpieniu niedokrwistości z niedoboru żelaza w pierwszym półroczu życia dziecka.

Wszystkie witaminy występują w pokarmie naturalnym w ilościach zazwyczaj pokrywających zapotrzebowanie dziecka, poza witaminą D, która w polskich warunkach klimatycznych wymaga suplementacji. Pierwiastki śladowe występują w większej ilości w mleku kobiecym niż w krowim, a do najważniejszych należą cynk i miedź. Miedź uczestniczy w tworzeniu elementów krwi oraz w procesie kostnienia, a cynk przyczynia się do prawidłowego przyrostu masy ciała.

Inne wartościowe składniki mleka kobiecego

Co jeszcze jest w mleku matki?

• Nukleotydy – zwiększają produkcję przeciwciał i aktywność komórek walczących z drobnoustrojami.
• Immunoglobulina sekrecyjna – działa przeciwwirusowo, przeciwgrzybicznie, przeciwzapalnie i przeciwbakteryjnie.
• Żywe komórki krwi (np. limfocyty B i T) – biorą udział w tworzeniu odporności organizmu.
• Hormony.

Skład mleka matki zależny od fazy karmienia

• Mleko przedporodowe może pojawić się już około 16. tygodnia ciąży. Jest bogate w białko, ale zawiera mniejsze ilości węglowodanów i tłuszczów.
• Mleko wcześniacze zawiera dużo białka, tłuszczów, żelaza, magnezu, fosforu, wapnia, a mniej laktozy.

• Siara to pokarm występujący 4–6 dni po porodzie. Składa się z dużych ilości immunoglobulin i leukocytów.
• Mleko przejściowe zawiera mniejszą ilość białka i immunoglobulin, natomiast większą tłuszczów i laktozy.
• Mleko dojrzałe pojawia się około 2 tygodni po porodzie. Dostarcza więcej laktozy i tłuszczów, a mniej białka.

Co jest w mleku matki – czym się różni od krowiego?

Czym się różni mleko kobiece od krowiego? Poniżej przedstawione są najważniejsze składniki i ich różna zawartość w obydwu mlekach.

Mleko kobiece jest unikalnym pokarmem, które zaspokaja wszystkie potrzeby dziecka, dostosowując się do jego potrzeb i stanu zdrowia, poprzez zmianę zawartości poszczególnych składników. Nie do przecenienia są również odległe korzyści z karmienia piersią, dlatego warto karmić piersią przez min. sześć miesięcy.

Na podstawie: Kowalska D., Gruczyńska E., Bryś J., Mleko matki – pierwsza żywność w życiu człowieka, Probl Hig Epidemiol 2015; 96(2): 387–398

mgr Marta Piekut – dietetyk medyczny